ÖZET

Amaç:

Koronavirüs hastalığı-19 (COVID-19) ağır ve beklenmedik şekilde seyredebilmektedir. Hastalarda solunum yetmezliği, ikincil enfeksiyonlar, çoklu organ yetmezliği ve sepsis tablosu görülebilmektedir. Bu çalışmanın amacı, COVID-19’lu hastalarda ilaçla ilgili sorunları (İLİS) ve ilişkili faktörleri araştırmaktır.

Yöntemler:

Eylül 2020 ile Mayıs 2021 tarihleri arasında COVID-19’lu hastaların katılımıyla prospektif gözlemsel bir çalışma tasarlanmıştır. Hastaların demografik özellikleri, komorbid hastalıkları, kullandıkları ilaçlar ve laboratuvar bulguları kayıt altına alınmıştır. İLİS’lerin belirlenmesi; klinik eczacı tarafından güncel kılavuzlara ve UpToDate® klinik karar destek sistemlerine göre yapılmıştır.

Bulgular:

Toplamda 107 hasta çalışmaya dahil edilmiştir. Yaşların medyanı 64 (54,5-76,0) idi ve hastaların %50,46’sı erkek olarak kayıt altına alınmıştır. Komorbiditelerin ortanca sayısı 3 (2-4) idi. Hastaların çoğunluğunda COVID-19 dışında en az bir komorbidite (%88,79) mevcuttu ve en sık görülen komorbiditeler hipertansiyon, diabetes mellitus ve koroner arter hastalığı olarak belirlenmiştir. Toplam İLİS sayısı 201 olarak belirlenmiş ve 107 hastanın 75’inde en az bir İLİS görüldü. Medyan İLİS sayısı 2 (0-8) olarak kaydedilmiştir. Çok değişkenli regresyon modeline göre komorbidite sayısı (olasılık oranı (OO)=1,952; %95 güven aralığı (GA)=1,07-3,54, p<0,05), ilaç sayısı (OO=1,344; %95 GA=1,12-1,61, p<0,001) ve serum potasyum seviyeleri (OO=5,252; %95 GA=1,57-17,56, p<0,001) ile ilişkili faktörler olarak belirlenmiştir.

Sonuç:

Bu çalışma COVID 19’lu hastalarda İLİS ve ilişkili faktörleri incelemektedir. Enfeksiyonun bilinmeyen özellikleri ve ilaç kullanım ihtiyacı göz önüne alındığında İLİS’lerin ortaya çıkması muhtemeldir. İLİS sayısını azaltmak için ilgili faktörleri göz önünde bulundurmanın faydalı olacağı kanaatindeyiz.

References

World Health Organisation W. Coronavirus disease (COVID-19) Pandemic [Internet]. 2020. 2020 [cited 2020 Jun 10]. Available from: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019

T.C. Sağlık Bakanlığı. COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU) REHBERİ [Internet]. 2020 [cited 2020 Jun 10]. p. 96. Available from: https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVID-19_Rehberi.pdf

Turkish Ministry of Health. Novel Coronavirus Disease (COVID-19). [Internet]. 2022. Available from: https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/

Kim MS, An MH, Kim WJ, Hwang T-H. Comparative efficacy and safety of pharmacological interventions for the treatment of COVID-19: A systematic review and network meta-analysis. PLoS Med 2020;17:e1003501.

Costa FA da, Alvarez-Risco JWF van M· A. The Pharmacist Guide to Implementing Pharmaceutical Care. 1st ed. Costa FA da, Alvarez-Risco JWF van M A, editors. Cham, Switzerland; 2020.

Cipolee RJ, Strand LM MP. Pharmaceutical care practice. The Patient-Centered Approach to Medication Management. New York, USA: Pharmaceutical care practice. New York, McGraw-Hill Companies; 1998.

Wang X, Yang J, Yu X, Wang Z, Wang H, Liu L. Characterization of drug-related problems and associated factors in ambulatory patients in China. J Clin Pharm Ther 2020;45:1058-65.

Krähenbühl-Melcher A, Schlienger R, Lampert M, Haschke M, Drewe J, Krähenbühl S. Drug-related problems in hospitals: a review of the recent literature. Drug Saf 007;30:379-407.

Europe PCN. Pharmaceutical Care Network Europe [Internet]. 2020 [cited 2021 Oct 4]. Available from: https://www.pcne.org/working-groups/2/drug-related-problem-classification

Moriarty F, Bennett K, Cahir C, Kenny RA, Fahey T. Potentially inappropriate prescribing according to STOPP and START and adverse outcomes in community-dwelling older people: a prospective cohort study. Br J Clin Pharmacol 2016;82:849-57.

Liew TM, Lee CS, Goh SKL, Chang ZY. The prevalence and impact of potentially inappropriate prescribing among older persons in primary care settings: multilevel meta-analysis. Age Ageing 2020;49:570-9.

T.C. Sağlık Bakanlığı Bilimsel Danışma Kurulu Çalışması. COVID-19 Salgın Yönetimi ve Çalışma Rehberi [In Turkish] [Internet]. 2022. p. 470. Available from: https://covid19.saglik.gov.tr/Eklenti/41415/0/covid19-toplumdasalginyonetimirehberipdf.pdf

AlAteeq DA, Aljhani S, Althiyabi I, Majzoub S. Mental health among healthcare providers during coronavirus disease (COVID-19) outbreak in Saudi Arabia. J Infect Public Health 2020;13:1432-7.

van Walraven C, Dhalla IA, Bell C, Etchells E, Stiell IG, Zarnke K, et al. Derivation and validation of an index to predict early death or unplanned readmission after discharge from hospital to the community. CMAJ 2010;182:551-7. doi:10.1503/cmaj.091117

Haimovich AD, Ravindra NG, Stoytchev S, Young HP, Wilson FP, van Dijk D, et al. Development and Validation of the Quick COVID-19 Severity Index: A Prognostic Tool for Early Clinical Decompensation. Ann Emerg Med 2020;76:442-53.

Liang W, Liang H, Ou L, Chen B, Chen A, Li C, et al. Development and Validation of a Clinical Risk Score to Predict the Occurrence of Critical Illness in Hospitalized Patients With COVID-19. JAMA Intern Med 2020;180:1081-9.

Hepler CD, Strand LM. Opportunities and responsibilities in pharmaceutical care. Am J Hosp Pharm 1990;47:533-43.

von Elm E, Altman DG, Egger M, Pocock SJ, Gøtzsche PC, Vandenbroucke JP. The Strengthening the Reporting of Observational Studies in Epidemiology (STROBE) statement: guidelines for reporting observational studies. J Clin Epidemiol 2008;61:344-9.

Özdinç A, Bildik Ö. Ethical Issues Regarding Investigational Drugs for the Treatment and Prevention of Covid-19. J Br Islam Med Assoc 2021;9:1-13.

Pradhan A, Olsson P-E. Sex differences in severity and mortality from COVID-19: are males more vulnerable? Biol Sex Differ 2020;11:53.

Imam Z, Odish F, Gill I, O’Connor D, Armstrong J, Vanood A, et al. Older age and comorbidity are independent mortality predictors in a large cohort of 1305 COVID-19 patients in Michigan, United States. J Intern Med 2020;288:469-76.

Az A, Sogut O, Akdemir T, Ergenc H, Dogan Y, Cakirca M. Impacts of Demographic and Clinical Characteristics on Disease Severity and Mortality in Patients with Confirmed COVID-19. Int J Gen Med 2021;14:2989-3000.

Hsu W-T, Shen L-J, Lee C-M. Drug-related problems vary with medication category and treatment duration in Taiwanese heart failure outpatients receiving case management. J Formos Med Assoc 2016;115:335-42.

Stafford AC, Tenni PC, Peterson GM, Jackson SL, Hejlesen A, Villesen C, et al. Drug-related problems identified in medication reviews by Australian pharmacists. Pharm World Sci 2009;31:216-23.

Rhalimi M, Rauss A, Housieaux E. Drug-related problems identified during geriatric medication review in the community pharmacy. Int J Clin Pharm 2018;40:109-18.

Stegemann S, Ecker F, Maio M, Kraahs P, Wohlfart R, Breitkreutz J, et al. Geriatric drug therapy: neglecting the inevitable majority. Ageing Res Rev 2010;9:384-98.

Chan D-C, Chen J-H, Wen C-J, Chiu L-S, Wu S-C. Effectiveness of the medication safety review clinics for older adults prescribed multiple medications. J Formos Med Assoc 2014;113:106-13.

Chan D-C, Chen J-H, Kuo H-K, We C-J, Lu I-S, Chiu L-S, et al. Drug-related problems (DRPs) identified from geriatric medication safety review clinics. Arch Gerontol Geriatr 2012;54:168-74.

Kim AJ, Lee H, Shin E-J, Cho E-J, Cho YS, Lee H, et al. Pharmacist-Led Collaborative Medication Management for the Elderly with Chronic Kidney Disease and Polypharmacy. Int J Environ Res Public Health 2021;18:4370.

Stemer G, Lemmens-Gruber R. Clinical pharmacy activities in chronic kidney disease and end-stage renal disease patients: a systematic literature review. BMC Nephrol 2011;12:35.

COVID-19’lu Hastalarda İlaçla İlişkili Sorunların Belirlenmesi ve İlişkili Faktörlerin İncelenmesi: Gözlemsel Bir Çalışma

ÖZET

References