ÖZET
Diş dokularına uzun süreli ve kalıcı bir bağlanmanın sağlanması, tüm restorasyonların ideal başarısı açısından bir gerekliliktir. Bu nedenle, dentin bonding sistemleri günümüz kompozit rezin teknolojisine önemli bir katkı sağlamaktadır. Dentin bonding ajanları geçmişten günümüze birçok açıdan sınıflandırılmıştır. Birinci, ikinci ve üçüncü jenerasyon dentin bonding sistemler tarihsel başlık altında; etch&rinse, self-etch ve multi-mode adezivler ise güncel klinik uygulama prosedürleri başlığı altında sınıflandırılmaktadırlar. Bu sistemlerin diş dokuları ile biyouyumlu olmaları, gelişmiş bağlanma mukavemeti göstermeleri, çiğneme kuvvetlerine karşı dirençli olmaları tercih edilen özellikleri arasındadır. Son dönemlerde dentin donding sistemlerindeki gelişmeler ile diş çürüğü ya da herhangi bir sebeple destek doku kaybına uğramış dişlerin restoratif açıdan tedavisinde başarı oranı oldukça artmıştır.
Giriş
Adeziv sistemler restoratif diş hekimliğinin başarısını etkileyen en önemli faktörlerden biridir. İlk olarak adeziv diş hekimliği Buonocore’un (1), mine dokusunun 30 saniye süreyle %85’lik fosforik asitle pürüzlendirilerek, tutuculuğun mikromekanik retansiyon ile sağlanması fikrinden doğmuştur. 1970’lerin sonunda ise, fosforik asidin dentin dokusu üzerine uygulanabileceği görüşünün ortaya atılması ile dentin bonding sistemleri büyük bir aşama kaydetmiştir. Günümüzde kullanılan dentin bonding sistemlerinin diş dokularına bağlanma mekanizması ise, asit ile pürüzlendirilmiş dentin yüzeyinde açığa çıkan kollajene adeziv rezinin penetre olması ile doğal bir mikromekanik bağlanma şeklinde tanımlanmaktadır. “Hibrit tabaka” (2) diğer bir deyişle “interdifüzyon bölgesi” de (3) adezyonun temel mekanizmalarındandır. Adezyon mekanizmasını anlamak adına kullanılan terimler ve anlamları oldukça önemlidir.
Adhesion
The word “adhesion” (attachment) originates from the Latin word “adhaere”. The adhesion of the two materials can be expressed as the contact of their interfaces with each other decisively. In adhesive terminology, adhesion is the bonding of one substance to another. This substance or surface is called “adherent”, whereas the substance that creates the adhesion is called “adhesive”. Three different mechanisms of adhesion are mentioned in the dentistry literature (4).
Chemical Adhesion: It is based on primary bond values (joining forces) such as covalent, ionic and metallic bonds. Chemical adhesion is the limited and weak bonding between atoms of surfaces which are different in structure (5).
Physical Adhesion: It is a weak type of bonding between surfaces which are different in structure, resulting fromVan der Walls forces and hydrogen bonds (5).
Mechanical Adhesion: At the microscopic level, it is based on the penetration of a material into a different material. It is the strong locking that occurs between rough surfaces. In this strong locking, both geometric and rheological factors are engaged. Mechanical adhesion caused by surface roughness or microscopic porosity is an example of geometric factors, while the flow of the material around a bulge due to its fluid properties and its hanging on with shrinkage is an example of rheological factors (5).
In order to achieve adhesion effectively, the distance between adhesive and adherent must be minimal. It is possible for the adhesive to wet the surface when the free surface energy of the adherent is greater than the surface tension energy of adhesive. It is possible for a liquid to wet a surface when the angle between the surface and the liquid is close to zero degrees. In other words, if this angle is zero degrees, it is assumed that the adhesive completely wets the relevant surface.
These basic criteria, which are necessary to establish adhesion forces, are realized by acid application. The enamel and dentin tissues are subjected to acidification process and the previously mentioned criteria of adhesion are fulfilled. After the acid process is applied, the enamel and dentin surfaces are ready for first primer and then bonding agent applications. The area between the surfaces of these tissues and the surface on which the binding agent comes into contact is called the “interface”, and this is where adhesion occurs.
Adezyon
Adezyon (Bağlanma) latince bir kelime olan adhaere’den gelmektedir. İki materyalin bağlanma mekanizmasının, ara yüzeylerinin karşılıklı olarak birbiriyle olan teması şeklinde ifade edilebilir. Adeziv terminolojisinde adezyon, bir maddenin başka maddeye yapışmasıdır. Bu maddeye ya da yüzeye adherent, adezyonu oluşturan maddeye ise adeziv denmektedir. Diş hekimliği literatüründe adezyonun 3 farklı mekanizmasından bahsedilmektedir (4).
Kimyasal Adezyon: Kovalent, iyonik, metalik bağlar gibi primer bağ değerlerini (birleşme kuvvetlerini) esas almaktadır. Kimyasal adezyon farklı yapıdaki yüzeylerin atomları arasında oluşan sınırlı ve zayıf bağlanmadır (5).
Fiziksel Adezyon: Van der Walls kuvvetleri ve hidrojen bağları gibi ikincil kuvvetler sonucu farklı yapıdaki yüzeyler arasında ortaya çıkan oldukça zayıf bir bağlanma türüdür (5).
Mekanik Adezyon: Mikroskobik seviyede bir materyalin farklı bir materyal içerisine penetrasyonunu esas alır. Pürüzlü yüzeyler arasında meydana gelen güçlü kilitlenmedir. Bu güçlü kilitlenmede hem geometrik hem de reolojik etkenler devrededir. Yüzey pürüzlülüğü veya mikroskobik porözitenin neden olduğu mekanik bağlanma geometrik etkenlere, materyalin akışkan özelliğinden dolayı bir çıkıntı etrafına akması ve büzülerek tutunması ise reolojik etkenlere örnektir (5).
Adezyonun etkin bir şekilde sağlanabilmesi için adeziv ile aderent arasındaki ara yüzey mesafesinin minimum olması gerekir. Adezivin yüzeyi ıslatabilmesi aderentin serbest yüzey enerjisinin adezivin yüzey gerilim enerjisinden daha fazla olduğu durumlarda mümkündür. Çünkü bir sıvının bir yüzeyi ıslatabilmesi, o sıvının yüzey ile arasındaki açının sıfır dereceye yakın olmasıyla mümkün olur. Diğer bir deyişle, bu açı sıfır derece ise adezivin ilgili yüzeyi tamamen ıslattığı kabul edilmektedir.
Adezyon kuvvetlerinin oluşturulabilmesi için gerekli olan bu temel kriterler; asit uygulaması ile gerçekleştirilmektedir. Mine ve dentin dokuları asitleme işlemine tabi tutularak; adezyonun daha önceden bahsedilen kriterleri yerine getirilmiş olunur. Asit işlemi uygulandıktan sonra mine ve dentin yüzeyleri, önce primer daha sonra ise bağlayıcı (bonding) ajan uygulamaları için hazır hale gelirler. Bu dokuların yüzeyleri ile bağlayıcı ajanın temas ettiği yüzey arasındaki alana “ara yüzey” denir ve burası adezyonun meydana geldiği yerdir.
Important Terms Related to Adhesive Systems
Adeziv Sistemlerle Ilgili Önemli Terimler
Hybrid Layer
After demineralization of the dentin surface by acidification process, collagen fibrils are released. Low-viscosity monomers fill the nano-cavities formed by demineralized hydroxyapatite crystals by penetrating into this region and surround the collagen. By polymerization process, adhesive resin is micromechanically bonded with dentin collagens.This resin-reinforced, acid-resistant layer is called “hybrid layer” (2). The main binding mechanism of adhesive restorative materials is based on the formation of the hybrid layer. The hybrid layer was first identified by Nakabayashi (2) in 1982 and expressed as a mixture of demineralized dentin compounds and polymerized adhesive resin at molecular-level.
Hibrit Tabakası
Asitleme işlemi ile dentin yüzeyinin demineralizasyonunun ardından kollajen fibriller açığa çıkar. Düşük viskoziteli monomerler bu bölgeye penetre olarak demineralize olan hidroksiapatit kristallerinin oluşturdukları nano boşlukları doldurur ve kollajenlerin etrafını sararlar. Polimerizasyon işlemi ile de adeziv rezin mikromekanik olarak dentin kollajenleri ile bağlanmış olur. Oluşan rezinle güçlendirilmiş, aside dayanıklı bu tabaka “hibrit tabakası” olarak adlandırılır (2). Adeziv restoratif materyallerinin ana bağlanma mekanizması hibrit tabakasının oluşumuna dayanmaktadır. Hibrit tabakası ilk kez 1982 yılında Nakabayashi ve ark. (2) tarafından tanımlanmış ve bu tabaka demineralize olmuş dentin bileşikleri ile polimerize edilmiş adeziv rezinin moleküler düzeydeki karışımı şeklinde ifade edilmiştir.
Resin Tags
Adhesive resin extensions directed/flowing into open dentin tubules are called “resin tags” (6). The structure of these tags varies according to the application technique of acid, the thickness of the remaining dentin, the surface moisture and structure of the dentin. When the peritubular dentin is removed from the tubule wall by the acidification process, the adhesive resin diffuses into the demineralized matrix. After polymerization, resin tags are attached to the tubule wall by hybridization. “Submicron resin tags” are formed when the adhesive resin infiltrates the lateral tubule arms (7).
Reçine Uzantıları (Rezin Tag)
Açık dentin tübülleri içerisine yönelen/akan adeziv reçine uzantılarına “rezin tag” denir (6). Bu uzantıların yapısı; asitin uygulanma tekniği, kalan dentin kalınlığı, dentinin yüzey nemliliği ve yapısına göre değişir. Peritübüler dentin asitleme işlemi ile tübül duvarından uzaklaştırıldığında adeziv rezin demineralize olmuş matriks içine diffüze olur. Polimerizasyondan sonra reçine uzantıları hibridizasyon ile tübül duvarına bağlanırlar. Adeziv rezinin yan (lateral) tübül kollarına infiltre olması ile “submikron reçine uzantılar” meydana gelir (7).
Primer
Primers are used as binding-enhancing agents and consist of hydrophilic monomers dissolved in organic solvents such as water, acetone and ethanol. They facilitate the infiltration of the monomer into the nano cavities in the resulting collagen network by replacing with water on the dentin surface and in the moist collagen network with their volatile characters (7). Applying primers on the dentin tissue which are acidified restores the shrunken collagen, allowing the resin to be better diffused into the dentin tissue. Thus, the quality and binding resistance of the hybrid layer is increased (8). In other words, primers harmonize hydrophilic dentin with hydrophobic adhesive resin. The primer-applied surface contains non-polymerized binding-enhancing molecules. These molecules polymerize together with the bonding agent applied to the demineralized surface. The ideal binding is completed after polymer intertwins with collagen fibrils and hydroxyapatite crystals and wraps them.
Primer
Primerler bağlanmayı arttırıcı ajanlar olarak kullanılırlar ve su, aseton, etanol gibi organik çözücülerde çözünmüş hidrofilik monomerlerden oluşurlar. Uçucu karakterleri ile dentin yüzeyindeki ve nemli kollajen ağındaki su ile yer değiştirerek, açığa çıkan kollajen ağdaki nano boşluklara monomerin infiltrasyonunu kolaylaştırırlar (7). Asit uygulanmış dentin dokusuna primer sürülmesi, büzülmüş kollajenleri eski haline getirerek, rezinin dentin dokusuna daha iyi diffüze olmasını sağlar. Böylece hibrit tabakasının kalitesi ve bağlanma dayanıklılığı artmış olur (8). Diğer bir deyişle; primerler, hidrofilik dentin ile hidrofobik adeziv rezini birbirleri ile uyumlu hale getirirler. Primer sürülen yüzey, polimerize olmamış bağlanmayı arttırıcı moleküller içerir. Bu moleküller demineralize yüzeye uygulanan bonding ajan ile birlikte polimerize olurlar. Polimerin, kollajen fibriller ve hidroksiapatit kristalleri ile iç içe geçmesi ve onları sarması ile ideal bağlanma tamamlanmış olur.
Adhesive Resin
Adhesive resins, also called bonding agents, have both hydrophilic and hydrophobic properties. These systems consist of hydrophobic monomers such as bisphenol A-glycidyl methacrylate (Bis-GMA) and urethane dimethacrylate (UDMA), viscosity regulators such as triethylene glycol dimethacrylate (TEGDMA) and wetting agents such as hydroxyethyl methacrylate (HEMA) (2). Hydrophobic monomers interact with restorative materials and copolymerize, while hydrophilic monomers increase the wettability of dental hard tissues (9). The biggest difference between hydrophilic and hydrophobic adhesives is the chemistry of their monomers and solvents. The most commonly used monomers in adhesive systems are HEMA and Bis-GMA. HEMA can be fully mixed in water and acts as a polymerizable wetting agent perfect for dental adhesives. Bis-GMA, on the other hand, is much more hydrophobic and, when polymerized, absorbs only about 3% water by weight into its structure (10). The mixture of the two is like an intermediate and serves as a useful adhesive for dental hard tissues. The chemical composition of adhesive systems also includes initiators, inhibitors or stabilizers, solvents and, in some cases, inorganic fillers (11). In 1982, Nakabayashi (12) was the first to demonstrate the formation of a true hybrid layer, and named this new biocomposite structure, the hybrid layer. This layer has been considered the main binding mechanism of binding agents. The most important tasks of binding agents are to fill the nano cavities formed in collagen after acidification, to ensure the formation of resin tags by infiltrating into the dentin tubules, to provide the formation of a uniform and stable hybrid layer (13). Proper wetting of the surface with the binding agent is based on proper selection ofprimer and ideally application of the primer. The hybrid layer obtained after the application of primer is polymerized together with the bonding agent (7).
Adeziv Rezin
Bonding (bağlayıcı) ajanlar olarak da isimlendirilen adeziv rezinler, hem hidrofilik hem de hidrofobik özelliklere sahiptirler. Bu sistemler; bisfenol glisidil metakrilat (Bis-GMA) ve üretan dimetakrilat (UDMA) gibi hidrofobik monomerlerden, trietilen glikol dimetakrilat (TEGDMA) gibi viskozite düzenleyicilerden ve hidroksi etil metakrilat (HEMA) gibi ıslatıcı ajanlardan oluşurlar (2). Hidrofobik monomerler restoratif materyallerle etkileşime girip kopolimerize olurlarken, hidrofilik monomerler, diş sert dokularının ıslanabilirliğini arttırırlar (9). Hidrofilik ve hidrofobik adezivler arasındaki en büyük fark, monomerlerinin ve çözücülerin kimyasıdır. Adeziv sistemlerde en çok kullanılan monomerler HEMA ve Bis-GMA’dır. HEMA suda tamamen karışabilir ve dental adezivler için mükemmel bir polimerize edilebilir ıslatıcı ajan olarak görev görür. Bis-GMA ise çok daha hidrofobiktir ve polimerize edildiğinde yapısına sadece ağırlıkça yaklaşık %3 oranında su emer (10). İkisinin karışımı, bir ara madde gibidir ve dental sert dokular için faydalı bir adeziv görevi görür. Adeziv sistemlerin kimyasal bileşimi aynı zamanda initiatörler, inhibitörler ya da stabilizatörler, çözücüler ve bazı durumlarda inorganik doldurucular içerir (11). Nakabayashi ve ark. (12) 1982 yılında, gerçek bir hibrit tabakası oluşumunu gösteren ilk kişidir, ve bu yeni biyokompozit yapıya, hibrit tabakası adını vermiştir. Bu tabaka, bağlayıcı ajanların ana bağlama mekanizması olarak kabul edilmiştir. Bağlayıcı ajanların en önemli görevleri; asitleme işleminden sonra kollajen içinde oluşmuş nano boşlukları doldurmak, dentin tübüllerinin içine infiltre olarak reçine uzantılarının oluşumunu sağlamak, uniform ve sabit bir hibrit tabakası oluşumunu sağlamaktır (13). Yüzeyin bağlayıcı ajan ile uygun bir şekilde ıslatılması, doğru primer seçimine ve primerin ideal olarak uygulanmasına dayanır. Primer uygulamasından sonra elde edilen hibrit tabakası bonding ajan ile birlikte polimerize edilir (7).
Development, Use and Classification of Dentin Adhesive Systems
Dentin Adeziv Sistemlerinin Gelişimi, Kullanımı ve Sınıflandırılması
Dentin Adhesives
They are intermediate materials that can be connected with both dentin tissue and composite resin and are developed to help ensure the connection between dentin tissue and composite resin surfaces and the retention of restoration, to prevent microleakage and to prevent dentin sensitivity that may occur after restoration by covering dentin tubules (13).
Adhesive systems consist of dentin conditioner, dentin primer, and dentin adhesives applied at different stages. There are also systems where the primer and conditioner are combined or primer and adhesive are combined (14).
Dentin Adezivler
Dentin dokusu ile kompozit reçine yüzeyleri arasındaki bağlantıyı ve restorasyonun tutuculuğunu sağlamaya yardımcı olmak, mikrosızıntıyı önlemek ve dentin tübüllerinin örtülmesini sağlayarak restorasyon sonrası oluşabilecek dentin hassasiyetini engellemek amacıyla geliştirilen hem dentin dokusu ile hem de kompozit rezinle bağlanabilen ara materyallerdir (13).
Adeziv sistemleri farklı aşamalarda uygulanan dentin şartlandırıcı (conditioner), dentin primeri ve dentin adezivden oluşur. Şartlandırıcı ile primer ve primer ile adezivin birleştiği sistemler de vardır (14).
Properties of Dentin Adhesives
Enamel/dentin bonding systems used to perform adhesive bonding are today called “adhesive systems”. Properties sought in adhesive systems:
* Prevention of microleakage and secondary caries,
* To be able to withstand stresses caused by polymerization shrinkage and under chewing forces,
* Micromechanical and chemical bonding to enamel and dentin tissue,
* To be able to connect to enamel and dentin tissue as well as to be able to connect to metal and porcelain,
* Easy application on moist surfaces (Wet-bonding),
* Easy clinical application without technical precision,
* Preventing post operative sensitivity by closing all or part of the dentin channels,
* Being biologically acceptable (15).
As a result of the tissue removal procedures performed during cavity preparation by using milling tools, the dentine surface is covered by a smear layer consisting of blood, saliva, bacteria, hydroxyapatite crystals and denatured collagen (16). The smear layer, which protects the dentin and pulp tissue against irritation, is about 0.5-2 µm thick and is porous and amorphous in appearance. The different thickness of the smear layer also causes differences in the permeability of dentin tissue. Dentin tubule mouths are clogged with smear plugs, which reach a depth of 1 to 10 µm of tubules. These smear plugs are a continuation of the smear layer consisting of fragmented and denatured hydroxyapatite (16).There are various opinions about the removal or modification of this layer, which is effective in adhesion binding. Some of the researchers have argued that the smear layer creates a barrier for rnicroorganisms to reach the pulp, and have reported that with removal of this layer, dentin permeability will increase 5-10 times. Another group of researchers have shown that the smear layer is a shelter for bacteria to settle and multiply (12).
Dentin Adezivlerin Özellikleri
Adeziv bağlanmayı gerçekleştirebilmek için kullanılan mine/dentin bonding sistemleri günümüzde “Adeziv Sistemler” olarak isimlendirilirler. Adeziv sistemlerde aranan özellikler:
* Mikrosızıntı ve sekonder çürükleri önlemeleri,
* Polimerizasyon büzülmesi sonucunda ve çiğneme kuvvetleri altında oluşan streslere karşı dayanıklı olabilmeleri,
* Mine ve dentin dokusuna mikromekanik ve kimyasal olarak bağlanabilmeleri,
* Mine ve dentin dokusunun yanında metal ve porselene de bağlanabilmeleri,
* Nemli yüzeylere kolay uygulanabilmeleri (Wet-bonding),
* Klinik uygulamalarının kolay olması ve teknik hassasiyet gerektirmemeleri,
* Dentin kanallarının tümünü ya da bir bölümünü kapatarak post operatif hassasiyeti önlemeleri,
* Biyolojik olarak da kabul edilebilir olmalarıdır (15).
Kavite preparasyonu sırasında frez ya da benzeri kesici el aletleri ile kullanılarak yapılan doku kaldırma işlemleri sonucunda dentin yüzeyi kan, tükürük, bakteri, hidroksiapatit kristalleri ve denatüre kollajenlerden oluşan smear tabakası ile kaplanır (16). Dentin ve pulpa dokusunu irritasyonlara karşı koruyan smear tabakası yaklaşık 0,5-2 µm kalınlıkta olup, gözenekli ve amorf görünümdedir. Smear tabakasının değişik kalınlıkta olması dentin dokusunun geçirgenliğinde de farklılıklara neden olmaktadır. Dentin tübül ağızları, tübüllerin 1 ile 10 µm derinliğe kadar ulaşan smear tıkaçları ile tıkanmaktadır. Bu smear tıkaçları, parçalanmış ve denatüre olmuş hidroksiapatitten oluşan smear tabakasının devamıdır (16). Adeziv bağlanmada etkili olan bu tabakanın uzaklaştırılması veya modifiye edilmesi hakkında çeşitli görüşler vardır. Araştırmacıların bir kısmı, smear tabakasının rnikroorganizmaların pulpaya ulaşmasında bir bariyer oluşturduğunu savunmuşlar ve bu tabakanın kaldırılması ile dentin geçirgenliğinin 5-10 kat artacağını bildirmişlerdir. Diğer bir grup araştırmacı ise smear tabakasının bakterilerin yerleşmesi ve çoğalması için bir barınak olduğunu göstermişlerdir (12).
Classification of Dentin Adhesives
Over the years, dentin adhesive systems have been classified numerous times by authorities. Researchers have made this classification based on the stages of clinical practice and modern adhesive strategies, sometimes through generation.
With changes in adhesive dentistry, adhesive systems have developed from the stage where no acid is applied to total-etch (4. and 5. generation) and later self-etch (SE) (6., 7. and 8. generation) (17). Each generation has tried to minimize procedure steps, allowing clinicians to finish restorations in less time with less technical precision. In addition, improved chemical structures of dentin adhesives have resulted in better bonding (18).
Dentin adhesives can be classified in three main groups (Table 1) (19-22):
The first group is called the historical classification. It consists of 1st., 2. and 3. generation dentin adhesive systems.
Second group: Dentin adhesives are classified according to their effect on the smear layer. They can be examined in 4 groups: The adhesive systems which are applied on the smear layer, modify the smear layer, remove the smear layer completely and dissolve the smear layer (22).
The third group is the current classification, in other words, the classification of dentin adhesives according to the type of application in the clinic:
1. Etch&rinse (ER)
a-3-stage
b-2-stage
1. Self-etch
a-2) Stage
b-1) Stage
1. Universal (Multi-mode) (17).
Dentin Adezivlerin Sınıflandırılması
Yıllar boyunca, otoriteler tarafından dentin adeziv sistemleri sayısız kez sınıflandırılmıştır. Araştırmacılar bu sınıflandırmayı kimi zaman jenerasyon üzerinden, kimi zamanda da klinik uygulama aşamalarına ve modern adeziv stratejilerine dayandırarak yapmışlardır.
Adeziv diş hekimliğindeki değişimlerle birlikte adeziv sistemler, hiç asit uygulanmayan aşamadan total-etch’e (4. ve 5. jenerasyon) ve sonrasında da self-etch (SE) (6., 7. ve 8. jenerasyon) sistemlere doğru gelişme göstermiştir (17). Geliştirilen her jenerasyon, prosedür adımlarını en aza indirgemeye çalışmış ve böylelikle de klinisyenlerin daha az teknik hassasiyet ile daha kısa sürede restorasyonları bitirmesine imkan sağlamıştır. Bunun yanı sıra dentin adezivlerin gelişmiş kimyasal yapıları sayesinde daha iyi bir bağlanma da elde edilmiştir (18).
According to Historical Classification;
Dentin adezivler üç ana grupta sınıflandırılabilir (Tablo 1) (19-22):
Birinci grup tarihsel sınıflandırma olarak adlandırılmaktadır. Birinci, ikinci ve üçüncü jenerasyon dentin adeziv sistemlerinden oluşmaktadır.
İkinci grup dentin adezivler smear tabakasında oluşturdukları etkiye göre sınıflandırılmaktadır. Smear tabakasının üzerine uygulanan, smear tabakasını modifiye eden, smear tabakasını tamamen uzaklaştıran ve smear tabakasını çözen adeziv sistemler olmak üzere dört grupta incelenebilir (22).
Üçüncü grup ise güncel sınıflandırma, diğer bir deyişle dentin adezivlerin klinikteki uygulama tiplerine göre sınıflandırılmasıdır:
1. Etch&rinse (ER)
a- 3 aşamalı
b- 2 aşamalı
2. Self-etch
a- 2 aşamalı
b- 1 aşamalı
3. Üniversal (Multi-mode) (17).
First Generation Adhesive Systems (Adhesive Systems Applied on Smear Layer)
In 1955, Buonocore demonstrated that glycerophosphoric acid dimethacrylate can bind with hydrochloric acid to the surface of roughened enamel (1). Later, Bowen and Rodriguez theorized that N-phenyl glycine glycidyl methacrylate (NPG-GMA) forms a chemical bond with dentin (21). As a result of these studies, in 1962, manufacturers produced NPG-GMA origin dentin bonding agents, also called first generation dentin adhesives, but dentin bondings in this generation had a hydrophobic structure, so their attachment strength to dental tissues was low (2-6 MPa) (23).
Tarihsel Sınıflandırmaya Göre;
Second Generation Adhesive Systems (Adhesive Systems Applied on Smear Layer)
These systems, which are halophosphate esters of resin monomers such as Bis-GMA or HEMA, were developed in the early 1980s. The second generation adhesive systems did not have sufficient binding strength to resist the polymerization shrinkage of composite resin (1-10 MPa). Although the first and second generation adhesive systems were developed to bind to the inorganic structure of the dentin, the desired clinical success was not achieved (23).
Birinci Jenerasyon Adeziv Sistemler (Smear Tabakasının Üzerine Uygulanan Adeziv Sistemler)
1955 yılında Buonocore (1); gliserofosforik asit dimetakrilatın hidroklorik asit ile pürüzlendirilmiş mine yüzeyine bağlanabildiğini göstermiştir. Daha sonra Bowen ve Rodriguez (21), N-fenil glisin glisidil metakrilatın (NPG-GMA) dentin ile kimyasal bir bağ oluşturduğunu kuramsal olarak belirtmişlerdir. Bu çalışmalar sonucunda üretici firmalar, 1962 yılında birinci jenerasyon dentin adezivler diye de adlandırılan NPG-GMA kökenli dentin bonding ajanları üretmişler ancak bu jenerasyondaki dentin bondingler hidrofobik bir yapıya sahip oldukları için diş dokularına bağlanma dayanımları düşük olmuştur (2-6 MPa) (23).
Third Generation Adhesive Systems (Adhesive Systems that Modify the Smear Layer)
In this system, the smear layer is modified and the penetration of the resin monomer to the dentine is provided (20). The idea of roughening dentin tissue with phosphoric acid before this bonding agent containing phosphonate ester is applied was put forward by Fusayama et al. (23). However, due to the hydrophobic nature of the bonding agent, the desired success in terms of binding strength was not achieved again (23).
İkinci Jenerasyon Adeziv Sistemler (Smear Tabakasının Üzerine Uygulanan Adeziv Sistemler)
Bis-GMA veya HEMA gibi rezin monomerlerin halofosfat esterleri olan bu sistemler 1980’li yılların başında geliştirilmişlerdir. İkinci jenerasyon adeziv sistemleri kompozit rezinin polimerizasyon büzülmesine karşı koyacak kadar yeterli bir bağlanma dayanımına sahip değillerdi (1-10 MPa). Her ne kadar, birinci ve ikinci jenerasyon adeziv sistemler dentinin inorganik yapısına bağlanabilmeleri amacı ile geliştirilmiş olsalar da istenilen klinik başarı elde edilememiştir (23).
Fourth Generation Adhesive Systems (Adhesive Systems that Completely Eliminate the Smear Layer)
The fourth generation dentin bonding systems are the first to completely eliminate the smear layer and are recognized as the gold standard. They are still used in current clinical applications (20). In these systems, which reduce dentin permeability and eliminate the smear layer, which is considered to be a diffusion barrier, orthophosphoric acid is applied to both enamel and dentin tissue at the same time (Total-etch) at a concentration of 30-40%. Etch & rinse adhesive systems can be either three-stage or two-stage.
Üçüncü Jenerasyon Adeziv Sistemler (Smear Tabakasını Modifiye Eden Adeziv Sistemler)
Bu sistemde smear tabakası modifiye edilerek rezin monomerin dentine penetrasyonu sağlanmaktadır (20). Fosfonat ester içeren bu bonding ajan uygulanmadan önce dentin dokusunun fosforik asitle pürüzlendirilmesi fikri 1979 yılında Fusayama ve ark. (23) tarafından ortaya atılmıştır. Ancak bonding ajanın hidrofobik yapısı nedeni ile bağlanma dayanımı açısından istenilen başarı yine elde edilememiştir (23).
Fourth Generation: Three-stage Etch&Rinse Adhesive Systems
These adhesive systems with proven binding strength values toenamel (20-50 MPa) and dentin (13-80 MPa) are applied in three stages following each other.
1st Stage: Changing the surface conditions of enamel and dentin (roughening with acid),
2nd Stage: Application of adhesion enhancing agents (application of primer),
3rd Stage: Infiltration of bonding agent to demineralized enamel/dentin surface.
Dördüncü Jenerasyon Adeziv Sistemler (Smear Tabakasını Tamamen Ortadan Kaldıran Adeziv Sistemler)
Dördüncü jenerasyon dentin bonding sistemleri smear tabakasını tamamen ortadan kaldıran ilk sistemdir ve altın standart olarak kabul edilmektedir. Güncel klinik uygulamalarda hala kullanılmaktadırlar (20). Dentin geçirgenliğini azaltan ve difüzyon bariyeri olduğu kabul edilen smear tabakasını ortadan kaldıran bu sistemlerde %30-40’lık konsantrasyonda ortofosforik asit hem mine hem de dentin dokusuna aynı anda uygulanır (Total-etch). ER adeziv sistemler, üç aşamalı ya da iki aşamalı olabilir.
1st Stage: Change Of Enamel/Dentin Surface Conditions
The reason for changing the enamel/dentin surface conditions is to create a suitable enamel/dentin surface that can provide chemical and micro-mechanical bonding of bonding agents. At this stage, different concentrations of phosphoric acids are applied to the enamel and dentin tissue simultaneously (Total-etch) for a certain period of time (minimum=15 sec, maximum=30 sec) and then the acid is washed away from the tooth surface as far as the duration in which acid is applied. As a result of acid roughening process, the smear layer in the enamel is removed and the aprismatic layer is removed about 10 µm from the surface of the enamel.By acidification, a large number of microscopic indentations and protrusions are created at a depth of approximately 5-50 µm, increasing the surface area and increasing the critical surface tension value (CST) of the enamel tissue to 72 dynes/cm. All these factors provide an alignment between composite resin and cavity wall, increasing the retention of restoration and greatly reducing edge leaks.
Generally, 37% orthophosphoric acid is used for roughening with acid. Silverstone et al. (24) showed with Scanning Electron Micrograph (SEM) studies that three types of roughening occur in orthophosphoric acid-roughened enamel tissue, depending on the concentration of the acid and the duration of application. In the first type of roughening, the inner parts of the mine prisms are dissolved and removed, resulting in the appearance of honeycomb. In the second type of roughening, the periphery of the mine prisms is dissolved and removed, resulting in a paving stone image. The third type of roughening is a dissolution that does not conform to the morphology of the prisms, and a more faint appearance is observed (23). Hydroxyapatite crystals show a regular distribution in enamel tissue, while in dentin tissue they are randomly distributed in organic matrix. In addition, the hydroxyapatite crystals in the dentin tissue are smaller than the crystals in the enamel tissue and contain less calcium and carbonate. For this reason; the mineralization of the dentine tissue is less than the enamel tissue, more than the cement tissue and bone.
Dentin has a large number of tubules/ducts filled with fluid. These begin from the pulp tissue and pass through the dentine tissue, reaching the mine-dentin border. The tubules are coiled with well mineralized peritubular dentin. Among the tubules is intertubular dentin, whose mineralization is less than peritubular dentin. The liquid inside the tubules is pushed from the pulp tissue towards the outer surfaces with a approximately 25-30 mmHg (34-40 cm water pressure). This is why dentin tissue is always moist (23). There is a continuous fluid exchange in the dentin tissue which is dynamic. The protein ratio of dentin tissue is high and therefore the critical surface tension value (CST, 44.8 dynes/cm) is lower than enamel tissue. The low surface energy of the dentin tissue also reduces the wettability of this tissue and makes bonding difficult.
The main factors involved in dentin adhesion are the content of dentin tissue (density, diameter, peritubular and intertubular dentin ratio), dentin thickness and structure (demineralized/sclerotic), smear layer and age. The diameter and number of dentin tubules in deep or superficial cavities affect the adhesion strength.The tubules make up 28% of the dentin near the pulp by volume and 4% of the dentin at the enamel-dentin border. Furthermore, the number of tubules near the pulp (45,000 in mm2) and its diameter (25 µm) is greater than the number of tubules at the enamel-dentine border (20,000 in mm2) and its diameter (0.8 µm). Accordingly, adhesive bonding strength is lower on deep dentin surfaces closer to pulp tissue (23).
By applying acid to dentin tissue, smear layer is removed as a result of removal of tissues using milling tools or cutting hand tools during cavity preparation, smear plugs (plug) are eliminated, there is a flow of fluid from the dentin tubules towards the dentin surface and the permeability of dentin tissue increases 5-20 times.In addition, a drop in the critical surface tension value of dentin tissue (44.8 dynes/cm) is observed with acidification (29.48 dynes/cm) (23). This decrease in the value of CST negatively affects adhesion. The purpose of the primer applied in the second phase of adhesive systems is to increase this value.
Dördüncü Jenerasyon: Üç Aşamalı Etch&Rinse Adeziv Sistemler
Mine (20-50 MPa) ve dentine (13-80 MPa) bağlanma dayanımı değerleri kanıtlanmış olan bu adeziv sistemler birbirlerini izleyen üç aşamada uygulanmaktadır.
1. Aşama: Mine ve dentin yüzey koşullarının değiştirilmesi (Asitle pürüzlendirme),
2. Aşama: Adezyonu güçlendiren ajanların uygulanması (Primer uygulanması),
3. Aşama: Bonding (bağlayıcı) ajanın demineralize mine/dentin yüzeyine infiltrasyonu.
2nd Stage: Use of Adhesion Enhancing Agents
The primer containing the HEMA monomer is applied to the surface of the enamel/dentin, where the surface conditions have been changed, in order to increase the surface energy due to its wettability. Instead of HEMA, many monomers are also used as primers. The primer molecules are bipolar and contain two different functional groups. Of these, the hydrophilic one interacts with moist dentin, while the hydrophobic one interacts with adhesives. Primers are binding-enhancing materials that dissolve in solvents such as water, ethanol, or acetone (23).
The primer is applied to the dentin surface with a microbrush until a bright surface is obtained in two or more layers according to the case after the roughening stage with acid, and dried with air for 5-10 seconds. During the drying process, care is taken to fully vaporize the solvents (acetone, ethanol) in the adhesive content.The primer prepares the surface for adhesive bonding by altering the sequences of collagen fibrils, and then helps make the penetration of the monomer more effective. The primer, which passes through the residual smear base in the acidified dentin tissue, is replaced by water on the dentin surface due to the volatile property of acetone and/or ethanol and fills the nano-cavities left by hydroxyapatite crystals that melt between the collagen fibrils.
1. Aşama: Mine/Dentin Yüzey Koşullarının Değiştirilmesi
Mine/dentin yüzey koşullarının değiştirilmesindeki sebep, bonding ajanların kimyasal ve mikro mekanik bağlanmalarını sağlayabilen uygun bir mine/dentin yüzeyi oluşturmaktır. Bu aşamada farklı konsantrasyonlardaki fosforik asitler, mine ve dentin dokusuna aynı anda (Total-etch) belirli bir süre [minimum (min)= 15 sn, maksimum (maks)= 30 sn] uygulanır daha sonra asit uygulanan süre kadar yıkanarak diş yüzeyinden uzaklaştırılır. Asitle pürüzlendirme işlemi sonucunda, minedeki smear tabakası kaldırılarak mine yüzeyinden yaklaşık 10 µm aprizmatik tabaka uzaklaştırılırılmış olur. Asitleme işlemi ile yaklaşık 5-50 µm derinlikte, çok sayıda mikroskobik girinti ve çıkıntılar oluşturularak yüzey alanı artırılır ve mine dokusunun kritik yüzey gerilim değeri (KYG); 72 dynes/cm’ye yükseltilir. Tüm bu etkenler kompozit rezin ile kavite duvarı arasında bir uyum sağlayarak restorasyonun tutuculuğunun artmasını ve kenar sızıntılarının büyük ölçüde azalmasını sağlar.
Asitle pürüzlendirme için genellikle %37’lik ortofosforik asit kullanılır. Silverstone ve ark. (24), ortofosforik asit ile pürüzlendirilen mine dokusunda, asidin konsantrasyonuna ve uygulanma süresine bağlı olarak üç tip pürüzlendirme oluştuğunu Scanning Electron Micrograph çalışmaları ile göstermişlerdir. Birinci tip pürüzlendirmede, mine prizmalarının iç kısımları çözünerek uzaklaştırılmış, bal peteği görüntüsü elde edilmiştir. İkinci tip pürüzlendirmede, mine prizmalarının periferleri çözünerek uzaklaştırılmış, kaldırım taşı görüntüsü ortaya çıkmıştır. Üçüncü tip pürüzlendirmede ise, prizmaların morfolojisine uyum göstermeyen bir çözünme olup, daha silik bir görünüm izlenmiştir (23). Hidroksiapatit kristalleri mine dokusunda düzenli bir dağılım gösterirken, dentin dokusunda ise organik matriks içerisinde rastgele dağılmışlardır. Ayrıca mine dokusundaki kristallere oranla dentin dokusundaki hidroksiapatit kristalleri daha küçük olup daha az kalsiyum ve karbonat ihtiva ederler. Bu sebeptendir ki; dentin dokusunun mineralizasyonu mine dokusundan az, sement dokusu ve kemikten daha fazladır.
Dentin dokusunda, içi sıvı dolu çok fazla sayıda tübüller/kanalcıklar vardır. Bunlar pulpa dokusundan başlayıp dentin dokusu içinden geçerek mine-dentin sınırına ulaşırlar. Tübüller iyi mineralize olmuş peritübüler dentin ile sarılmıştır. Tübüller arasında mineralizasyonları peritübüler dentinden daha az olan intertübüler dentin bulunur. Tübüllerin içindeki sıvı yaklaşık 25-30 mm civa basıncı (34-40 cm su basıncı) ile pulpa dokusundan dış yüzeylere doğru itilmektedir. Bu yüzden dentin dokusu her zaman nemlidir (23). Dinamik yapıda olan dentin dokusunda devamlı bir sıvı alışverişi mevcuttur. Dentin dokusunun protein oranı yüksektir ve bu nedenle KYG değeri (KYG=44.8 dynes/cm) mine dokusuna göre daha düşüktür. Dentin dokusunun yüzey enerjisinin düşük olması da bu dokunun ıslanabilirliğini azaltarak bağlanmayı güçleştirmektedir.
Dentin adezyonunda rol oynayan ana faktörler dentin dokusunun içeriği (dentin tübüllerinin yoğunluğu, çapı, peritübüler ve intertübüler dentin oranı), dentin kalınlığı ve yapısı (demineralize/sklerotik), smear tabakası ve yaştır. Derin veya yüzeyel kavitelerde dentin tübüllerinin çap ve sayısı, adeziv bağlanma dayanımını etkilemektedir. Tübüller, pulpa yakınındaki dentinin hacimce %28’ini, mine-dentin sınırındaki dentinin ise %4’ünü oluşturur. Ayrıca pulpa yakınındaki tübül sayısı (mm²’de 45.000) ve çapı (25 µm), mine-dentin sınırındaki tübül sayısına (mm²’de 20.000) ve çapına (0,8 µm) oranla daha fazladır. Buna bağlı olarak pulpa dokusuna daha yakın derin dentin yüzeylerinde adeziv bağlanma dayanımı daha düşüktür (23).
Dentin dokusuna asit uygulanması ile kavite preparasyonu sırasında döner aletler veya kesici el aletleri kullanılarak dokuların uzaklaştırılması işlemi sonucunda oluşan smear tabakası uzaklaştırılır, smear tıkaçları (plug) ortadan kalkar, dentin tübüllerinden dentin yüzeyine doğru bir sıvı akışı olur ve dentin dokusunun geçirgenliği 5-20 kat artar. Ayrıca asit uygulanması ile dentin dokusunun KYG değerinde (44,8 dynes/cm) bir düşme görülür (29,48 dynes/cm) (23). KYG değerindeki bu düşüş, adezyonu olumsuz yönde etkiler. Adeziv sistemlerin ikinci aşamasında uygulanan primerin amacı bu değeri arttırmaktır.
3rd Stage: Infiltration of Bonding Agent to Demineralized Enamel/Dentin Surface
Bonding agents attached to enamel/dentin and resin are applied to enamel/dentin surfaces where surface conditions have been changed by acidification and then primer has been applied. Resin tags formed between the outer surfaces of enamel prisms as a result of penetration of bonding agents into interprismatic spaces are called “macrotag”, while many resin tags formed in the form of network by penetration into intraprismatic spaces are called “mikrotag” (25,26). Macro and microtags are responsible for micromechanical bonding in enamel tissue. Due to having large number and width of the fields of touch, the contribution of microtags to bonding is greater than that of macrotags. As a result of the studies, acceptable tag length is determined as 10-30 µm and it is shown that longer tags can break from the neck regions and tag length does not have an important role in bonding (27). After the primer applied, bonding agent is applied to the surface with a microbrush, a thin film layer is created by gently squeezing air and then it is polymerized. Thus, the hybrid layer formed after the primer application is polymerized with the binding agent.
Three-stage etch&rinse (ER) adhesive systems (fourth generation) are still recognized as the gold standard. However, these systems can be time consuming because they require multiple application steps and technical precision. Due to the difficulty of the process steps, clinicians have begun to demand more simple and technical precision-free adhesive systems (18).
2. Aşama: Adezyonu Güçlendiren Ajanların Kullanılması
Yüzey koşulları değiştirilmiş mine/dentin yüzeyine, ıslanabilirliği dolayısıyla yüzey enerjisini arttırmak amacıyla HEMA monomeri içeren primer uygulanır. HEMA’nın dışında da birçok monomer, primer olarak kullanılmaktadır. Primer molekülleri bipolar olup farklı iki fonksiyonel grup içerirler. Bunlardan hidrofilik olan nemli dentin ile etkileşime girerken, hidrofobik olan ise adeziv ile bağlantı yapar. Primerler; su, etanol veya aseton gibi çözücülerde çözünen, bağlanmayı geliştirici materyallerdir (23).
Primer; asitle pürüzlendirme aşamasından sonra iki veya olguya göre daha fazla katlar halinde parlak bir yüzey elde edilinceye kadar bir mikrobrush ile dentin yüzeyine uygulanır, 5-10 saniye hava ile kurutulur. Kurutma işlemi sırasında adeziv içeriğinde bulunan çözücülerin (aseton, etanol) tam olarak buharlaştırılmasına özen gösterilir. Primer, kollajen fibrillerin dizilişlerini değiştirerek adeziv bağlanma için yüzeyi hazırlar ve sonrasında da monomerin penetrasyonunun daha etkili olmasına yardımcı olur. Asit uygulanmış dentin dokusundaki artık smear tabasından geçen primer, aseton ve/veya etanolün uçucu özelliği nedeniyle dentin yüzeyinde bulunan su ile yer değiştirir ve kollojen fibriller arasında eriyen, hidroksiapatit kristallerinin bıraktığı nano boşlukları doldurur.
Fifth Generation: Two-stage Etch&Rinse Adhesive Systems
By switching from three-stage systems to two-stage systems, the practice was simplified and began to be widely used by clinicians. In two-stage ER adhesive systems; following the stage of changing surface conditions of enamel/dentin (1. stage), the primer and bonding agent (adhesive resin) application stages (2. and 3. stage) are combined, hydrophilic and hydrophobic monomers are collected in the same bottle (2. stage). The binding strength values of enamel tissue (35-45 MPa) are the same as the three-stage adhesive systems, but the binding strength values of dentin tissue (30-35 Mpa) are found to be lower than enamel (28).
In two-stage ERadhesive systems, in the first stage,enameland dentin tissues (30 seconds) (15 seconds) are simultaneously roughened with 30-40% orthophosphoric acid (total-etch) for 30 and 15 seconds, respectively and then washed with water. While the enamel is air-dried (15-10 seconds) until a matte image is obtained, excessive moisture on the dentin surface is taken with mild air squeezing (15-10 seconds) or a dry cotton pellet (2-5 seconds) to create moist dentin.In the second stage, primer and bonding (adhesive) agent,combined in a single bottle,are applied in two or more layersdepending on the casewith a brush until a bright surface is obtained. Then, by squeezing light air (5-10 seconds), a thin layer is formed and it is spread to the cavity. Then, the polymerization is carried out. Moist dentin tissue is important in terms of moist attachment strength (29). When the demineralized dentin tissue is over-dried, the water supporting the collagen fibrils evaporates and shrinkage occurs about 1/3 of the original volume of the collagen web. There is a contraction in the spaces between the fibers, and then the formation of the hybrid layer is prevented. In the studies, it was determined that the binding strengths of acetone based adhesive systems were affected by the amount of moisture on the dentin surface (23).
Today, polyalcenoic acid in the primer forms a bond with calcium in the dentin tissue and the presence of moisture facilitates ion exchange. It was determined that moisture provides flexibility by reducing the increased elasticity modules value of collagen fibers after acidification, that moisture supports collagen fibers, and that moisture facilitates the infiltration of the monomer by widening the nanoscale gaps between fibers.In moist bonding, the dentin surface is washed (10-15 seconds) after being roughened with acid (15 seconds), the excess moisture on the surface is removed with mild air squeezing (5-10 seconds) or a dry cotton pellet (2-5seconds). Re-wetting of over-dried dentin ensures that the shrunken Type 1 collagen returns to its former volume. As a result, the collagen network expands. Instead of an over-wer (over-wet-20 pL) or over-dry (over-dry-4 pL) dentine surface, a uniform glossy dentine surface is a clinically accepted moist dentin surface (4).
Sixth and seventh generation adhesive systems: SE adhesive systems (Adhesive systems that solve the smear layer)
3. Aşama: Bonding Ajanın Demineralize Mine/Dentin Yüzeyine İnfiltrasyonu
Yüzey koşulları asitleme işlemi ile değiştirilmiş ve akabinde primer uygulanmış mine/dentin yüzeylerine, mine/dentine ve de rezine bağlanan bonding ajanlar uygulanır. Bonding ajanların interprizmatik boşluklara penetrasyonu sonucu mine prizmalarının dış yüzeyleri arasında oluşan rezin tag’lar “makrotag”, intraprizmatik boşluklara penetrasyonu ile ağ biçiminde oluşan çok sayıdaki rezin tag’lar ise “mikrotag” adını alırlar (25,26). Makro ve mikrotag’lar mine dokusunda mikromekanik bağlanmadan sorumludurlar. Değim alanlarının genişliği ve sayılarının çokluğundan dolayı mikrotag’ların bağlanmaya katkıları makrotag’lardan daha fazladır. Yapılan çalışmalar sonucunda kabul edilebilen tag uzunluğu ortalama 10-30 µm olarak belirlenmiş, daha uzun tag’ların boyun bölgelerinden kırılabildiği ve tag uzunluğunun bağlanmada önemli bir rolünün olmadığı gösterilmiştir (27). Primer uygulaması bonding yüzeye bir mikrobrush ile yapılır, hafifçe hava sıkılarak ince bir film tabakası oluşturulur ve ardından polimerize edilir. Böylelikle; primer sürülmesi sonrası oluşan hibrit tabaka, bağlayıcı ajan ile birlikte polimerize olmuş olur.
Üç aşamalı ER adeziv sistemler (dördüncü jenerasyon) hala altın standart olarak kabul edilmektedir. Ancak bu sistemler, birden fazla uygulama adımı ve teknik hassasiyet gerektirmeleri sebebiyle zaman alıcı olabilmektedir. İşlem basamaklarının zorluğundan dolayı klinisyenler daha basit ve teknik hassasiyet gerektirmeyen adeziv sistemleri talep etmeye başlamışlardır (18).
Sixth Generation: Two-stage Self-etch Adhesive Systems
In this system, adhesiveand acidic primer are applied in two separate stages. In the first stage,after weakly acidic primer is applied intwo layers to dentin covered with smear layer, it is waited for the solute smear layer to join the binding and for adequate penetration of the primer into the intercollogenous cavities. After making it spread into the cavity by squeezing mildair, it is polymerized with a light source. If necessary, this process can be repeated several times in accordance with the recommendations of the manufacturer. In the second stage, the primer is polymerized with light by applying adhesives to the applied surfaces.
SE adhesive systems have been developed to protect the dentin and pulp tissue of the smear layer against bacterial irritation, to reduce fluid movements in the tubules and dentin permeability. Therefore, the working principle of SE adhesive systems is based not on removing the smear layer but on solving this layer.In these systems, the absence of roughening with separate acid, washing and drying processes found in ER adhesive systems reduces the stages of clinical application and saves clinicians’ time. In this system; wet-bonding method is not applied and this system is not sensitive to changes in dentin moisture (over-wet, over-dry) thus, the possibility of error during the application decreases (4).
Weakly acidic primers used in SE adhesive systems are classified as ultra-light (pH >2.5), light (pH ≥2), medium (pH~1.5) and strong (pH ≥1) SE adhesives according to their pH (30). They cause minimal dissolution of the smear tags without eliminating the smear layer and partially demineralize the dentin tissue, allowing the monomer to infiltrate the dentine. SE adhesive systems do not produce as effective roughening of enamel as ER adhesives. For this reason, it is recommended to apply acid to enamel to increase the binding with enamel (31).
The thickness of the hybrid layer formed in these systems, which is not affected by regional differences and pulpal pressures, is thinner than the thickness of the hybrid layer formed by ER Adhesive Systems (0.5-1.5 µm) but the layer formed is uniform in structure. The adhesion mechanism is based on “hybridization”, in which a uniform hybrid layer is formed intertwined with the smear layer. The upper part of the hybrid layer, in other words, hybridized smear layer, is formed as a result of infiltrationof resin monomers into the demineralized smear layer. The lower part of the hybrid layer, which is a real hybrid layer and is thinner isformed as a result of infiltrationof resin monomers into the collagen network (23).
Although SE adhesive systems form a thinner hybrid layer than total-etch systems, it has been reported that some of the monomers in their content make chemical bonding with the remaining hydroxyapatite crystals thus, these systems have good attachment strength (11).Because these systems do not completely eliminate the smear layer containing bacteria they may contain MDPB-12-methacryloyloxydode cylpridinium bromide, a quaternary ammonium analogue, which shows a strong antibacterial activity against to bacteria in the mouth, especially to S. Mutans andwhich also continues its effect after polymerization (32).
Beşinci Jenerasyon: İki aşamalı Etch&Rinse Adeziv Sistemler
Üç aşamalı istemlerden iki aşamalı sistemlere geçilerek uygulama basitleştirilmiş ve klinisyenler tarafından yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. İki aşamalı ER adeziv sistemlerde, mine/dentin yüzey koşullarının değiştirilme aşamasından (1. aşama) sonra primer ve bonding ajan (adeziv rezin) uygulama aşamaları (2. ve 3. aşama) birleştirilmiş, hidrofilik ve hidrofobik monomerler aynı şişe içinde toplanmıştır (2. aşama). Mine dokusuna olan bağlanma dayanım değerleri (35-45 MPa) üç aşamalı adeziv sistemlerle aynı olmasına rağmen dentin dokusuna olan bağlanma dayanım değerleri (30-35 Mpa) mineden daha düşük bulunmuştur (28).
İki aşamalı ER adeziv sistemlerde, ilk aşamada mine (30 saniye) ve dentin dokusu (15 saniye) aynı anda %30-40’lık orto fosforik asitle pürüzlendirilir (total-etch), daha sonra su ile yıkanır. Mine, mat görüntü elde edilene kadar hava ile kurutulurken (15-10 sn) dentin yüzeyindeki aşırı nem hafif hava (15-10 sn) ya da kuru bir pamuk pelet (2-5 sn) ile alınarak nemli dentin oluşturulmaya çalışılır. İkinci aşamada tek bir şişe içerisinde birleştirilmiş primer ve bonding (adeziv) ajan iki veya olguya göre daha fazla katlar halinde parlak bir yüzey elde ediline kadar fırça ile uygulanır, hafif hava sıkılarak (5-10 sn) ince bir tabaka oluşturacak şekilde kaviteye yayılması sağlandıktan sonra polimerizasyonu gerçekleştirilir. Dentin dokusunun nemli olması; nemli bağlanma dayanımı açısından önemlidir (29). Demineralize dentin dokusu aşırı kurutulduğunda kollajen fibrillere destek veren su buharlaşır ve kollajen ağda orjinal hacminden yaklaşık 1/3 oranında büzülme meydana gelir. Lifler arası boşluklarda bir daralma görülür, sonrasında da hibrit tabakanın oluşması engellenmiş olur. Yapılan çalışmalarda özellikle aseton esaslı adeziv sistemlerin bağlanma dayanımlarının dentin yüzeyindeki nem miktarından etkilendiği ortaya konmuştur (23).
Günümüzde ise primer içindeki polialkenoik asidin, dentin dokusundaki kalsiyum ile bir bağ oluşturduğu ve nem varlığının iyon alışverişini kolaylaştırdığı kabul edilmektedir. Nemin, asit uygulandıktan sonra kollajen liflerin artan elastisite modül değerini azaltarak esneklik kazandırdığı, kollojen lifleri desteklediği, lifler arasındaki nano düzeydeki boşlukları genişleterek monomerin bu alanlara infiltrasyonunu kolaylaştırdığı belirlenmiştir. Nemli bağlanmada, dentin yüzeyi asitle pürüzlendirildikten (15 sn) sonra yıkanır (10-15 sn), yüzeydeki aşırı nem hafif hava (5-10 sn) ya da kuru bir pamuk pelet (2-5 sn) ile alınır. Aşırı kurutulmuş dentinin tekrar nemlendirilmesi (re-wetting) büzülen Tip 1 kollajenin eski hacmine geri dönmesini sağlar. Bunun sonucunda kollajen ağ genişler. Aşırı nemli (over-wet-20 pL) veya aşırı kuru (over-dry-4 pL) dentin yüzeyi yerine, uniform parlak bir dentin yüzeyi klinik olarak kabul edilen nemli dentin yüzeyidir (4).
Altıncı ve Yedinci Jenerasyon Adeziv Sistemler: Self-Etch Adeziv Sistemler (Smear Tabakasını Çözen Adeziv Sistemler)
Seventh Generation: Single Stage Self-etch Adhesive Systems
Self etch adhesive materials that combine acid, primary and bonding steps in a solution, without washing and with reduced clinical application stages are gaining increasing popularity. The reduction of stages has made this system an easier system for physicians (33).Whereas there is a mixing process prior to application in type 1 single-stage adhesive systems with two-components,the mixing process is not necessary in type 2 single-stage (all-in-one) adhesive systems with one component (34). Compared to classical adhesive systems, single-stage adhesive systems contain non-polymerized ionic monomers that come in direct contact with the composite (35).This unreacted acidic monomers are partly responsible for the mismatch between single-stage adhesive systems with self-cure composites (35). Furthermore, these systems tend to act as semi-permeable membranes (34), resulting in hydrolytic degradation of the resin-dentin interface (36). These adhesives usually contain resin monomers with organophosphate and carboxylate structure, as they have to have sufficient acidity to demineralize the enamel and dissolve the smear layer (37). They also contain highly acidic hydrophilic monomers and water (5 to 50%) which allows acidic monomers to be ionized.However, due to their content, they are prone to hydrolysis, hydrolytic degradation and chemical degradation (33,36). The permeability of polymerized adhesive allows water passage from the dentin, creating water bubbles along the composite-adhesive interface that cause hydrolytic degradation (34). Water bubbles are an indication of free water that has not evaporated sufficiently, remaining in the adhesive which is not polymerized during the drying process. Tay and Pashley indicated that these microscopic formations, which Sano et al. (37) first showed in regions where there is not fully resin infiltration before polymerization, are masses of water in the view of the water tree, clinging to adhesive-dentin interface, which vary depending on the ionic structure, hydrophilicity and thickness of adhesive (38). The TEM (Transmission Electron microscopy) microscope showed that these masses of water starting from the hybrid layer and reaching the adhesive-composite interface, allowing the movement of water in the adesiv and hybrid layer, causing nanoleakage formation,formed spotted or reticular images (39). Water masses form obstacles for the polymerization reaction and for completion of hydrogel formation of the HEMA in the adhesive content (38). No such problems are encountered in two-stage SE adhesives, which are less permeable and more hydrophobic than single-stage SE adhesives (23).
Altıncı Jenerasyon: İki Aşamalı Self-Etch Adeziv Sistemler
Bu sistemde asidik primer ile adeziv iki ayrı aşamada uygulanmaktadır. İlk aşamada zayıf asidik primer, smear tabakası ile kaplı dentine iki kat uygulandıktan sonra çözünen smear tabakasının bağlanmaya katılması ve primerin interkollojen boşluklara yeterli penetrasyonu için biraz beklenir. Hafif hava sıkılarak kaviteye yayılması sağlandıktan sonra bir ışık kaynağı ile polimerize edilir. Gerekirse bu işlem üretici firmaların önerileri doğrultusunda birkaç kez daha tekrarlanabilir. İkinci aşamada ise primer uygulanmış yüzeylere adeziv uygulanarak ışıkla polimerize edilir.
SE adeziv sistemleri; smear tabakasının dentin ve pulpa dokusunu bakteriyel irritasyonlara karşı koruması, tübüller içindeki sıvı hareketlerini ve dentin geçirgenliğini azaltması yönündeki görüşlerin benimsenmesi sonucu geliştirilmiştir. Bu yüzden de SE adeziv sistemlerin çalışma prensibi smear tabakasını ortadan kaldırmayıp bu tabakayı çözmeye dayanmaktadır. Bu sistemlerde, ER adeziv sistemlerdeki gibi ayrı bir asitle pürüzlendirme, yıkama ve kurutma işlemlerinin yapılmaması klinik uygulama aşamalarını azaltmakta ve klinisyenlere vakit kazandırmaktadır. Bu sistemde; nemli bağlanma (wet-bonding) yöntemi uygulanmadığı için ve dentin nemindeki değişikliklere (over-wet, over-dry) bu sistemin duyarlı olmaması sebebiyle uygulama sırasında yapılabilecek hata olasılıkları da azalmaktadır (4).
SE adeziv sistemlerde kullanılan zayıf asidik primerler, pH derecelerine göre ultra-hafif (pH>2,5), hafif (pH≥2), orta (pH~1,5) ve kuvvetli (pH≤1) SE adezivler olarak sınıflandırılmaktadır (30). Smear tabakasını ortadan kaldırmadan smear tıkaçlarının min düzeyde çözünmesine neden olurlar ve dentin dokusunu kısmen demineralize ederek monomerin dentine infiltrasyonunu sağlarlar. SE adeziv sistemler, mine dokusunda ER adezivler kadar etkili bir pürüzlendirme oluşturmazlar. Bu nedenle mine ile olan bağlanmayı arttırmak için mineye asit uygulaması önerilmektedir (31).
Bölgesel farklılıklardan ve pulpal basınçlardan etkilenmeyen bu sistemlerde oluşan hibrit tabakasının kalınlığı, ER adeziv sistemlerle oluşan hibrit tabakanın kalınlığından daha incedir (0,5-1,5 µm) ama oluşan tabaka uniform bir yapıdadır. Adezyon mekanizması, smear tabakası ile iç içe geçmiş uniform bir hibrit tabakasının oluştuğu “hibridizasyon” temeline dayanır. Hibrit tabakanın üst kısmı diğer bir deyişle hibridize smear tabakası, rezin monomerlerin demineralize olmuş smear tabakasına infiltrasyonu sonucu oluşurken, gerçek bir hibrit tabakası olan alt kısmı ise daha ince olup, rezin monomerlerin kollajen ağına infiltrasyonu sonucu oluşmaktadır (23).
SE adeziv sistemler, her ne kadar total-etch sistemlerine göre daha ince bir hibrit tabakası oluştursalar da, bu sistemlerin iyi bir bağlanma dayanımı oluşturmalarının, içeriklerindeki bazı monomerlerin kalan hidroksi apatik kristalleri ile kimyasal bağ yapabilmelerinden kaynaklandığı bildirilmiştir (11).Yine bu sistemler, bakteri içeren smear tabakasını tamamen ortadan kaldırmadığı için ağız içindeki bakterilere, özellikle de S. Mutans’a, karşı kuvvetli bir antibakteriyel aktivite gösteren, polimerizasyondan sonra da etkisini devam ettiren, bir quaterner amonyum analoğu olan, 12- metakriloksidopridinium bromid (MDPB-12-methacryloyloxydode cylpridinium bromide) içerebilir (32).
Eighth Generation Adhesive Systems
Eighth generation adhesive systems containing nanoscale particles were first introduced in 2010 (36).These systems have single component and have nano fillers with an average particle size of 12 nm in their structure. These nano fillers increase the thickness of the hybrid layer which improves the penetration of resin monomers and the mechanical properties of adhesive systems (31,40). Nano-binding agents are nano-filling solutions with a longer shelf life, which demonstrate better enamel and dentin binding strength and stress absorption (17). Acidic hydrophilic monomers are involved in the structure of eighth generation adhesive systems. The main advantages of these systems are that they can be easily applied to acidified enamel surface even if they are subsequently contaminated with saliva or moisture (41). The manufacturer claims that nanoparticles acting as crucibles will reduce dimensional changes (42,43).The type and manner in which nano fillers are incorporated into the structure affect the viscosity of the adhesive and the ability of resin monomers to penetrate collagen fiber cavities. With dimensions greater than 15-20 nm or with content greater than 1.0% by weight, these systems can increase the viscosity of adhesives. It can also result in clustering of fillers on the moist surface. These clusters can cause cracks and decrease in binding force (43).
Yedinci Jenerasyon: Tek aşamalı Self-Etch Adeziv Sistemler
Asit, primer ve bonding basamaklarını bir solüsyonda birleştiren, yıkamanın olmadığı ve klinik uygulama aşamalarının azaltıldığı SE adeziv materyalleri giderek artan bir popülarite kazanmaktadır. Aşamaların azaltılması bu sistemi hekimler için daha kolay bir sistem haline getirmiştir (33). İki komponentli olan Tip 1 tek aşamalı adeziv sistemlerde, uygulamadan önce karıştırma işlemi yapılırken, tek komponentli Tip 2 tek aşamalı (all-in-one) adeziv sistemlerde ise, karıştırma işlemine gerek duyulmaz (34). Klasik adeziv sistemlere kıyasla, tek aşamalı adeziv sistemler kompozite doğrudan temas eden polimerize edilmemiş iyonik monomerler içerirler (35). Tek aşamalı adeziv sistemlerin self-cure kompozitlerle arasındaki uyumsuzluktan kısmen bu reaksiyona girmemiş asidik monomerler sorumludur (35). Ayrıca bu sistemler yarıgeçirgen membran gibi davranma eğilimindedir (34) ve bu da rezin-dentin arayüzünün hidrolitik degradasyonuna (sulu ortamda bozulmasına) neden olmaktadır (36). Bu adezivler, mineyi demineralize etmek ve smear tabakasını çözebilmek için yeterli asiditeye sahip olmak zorunda oldukları için, genellikle organofosfat ve karboksilat yapısında olan rezin monomerleri içerirler (37). Ayrıca yapılarında yüksek oranda asidik hidrofilik monomer ve asidik monomerlerin iyonize olmasını sağlayan su (%5-50) içermektedirler. Ancak içeriklerinden ötürü hidrolize olmaya, hidrolitik degradasyona ve kimyasal bozulmaya yatkındırlar (33,36). Polimerize olmuş adezivin geçirgenliği, dentinden su geçişine izin vererek kompozit-adeziv ara yüz boyunca hidrolitik bozulmaya neden olan su kabarcıkları oluşturur (34). Su kabarcıkları, kurutma işlemi sırasında polimerize olmamış adeziv içinde kalan, yeterli derecede buharlaşmamış serbest suyun bir göstergesidir. Tay ve Pashley (36), ilk kez Sano ve ark.’nın (37) polimerizasyon öncesi rezin infiltrasyonunun tam olmadığı bölgelerde rastladıkları bu mikroskobik oluşumların, adeziv-dentin ara yüzüne tutunmuş, adezivin iyonik yapısına, hidrofilikliğine ve kalınlığına bağlı olarak değişkenlik gösteren su ağacı (water-tree) görünümünde su kitleleri olduğunu belirtmişlerdir (38). Hibrit tabakadan başlayıp adeziv-kompozit ara yüzüne ulaşan, adeziv ve hibrit tabakada suyun hareketine izin vererek nano sızıntı oluşumuna neden olan bu su kitlelerinin benekli (spotted) veya ağsı (retiküler) görüntüler oluşturduğu transmission electron microscopy mikroskobu ile gösterilmiştir (39). Su kitleleri polimerizasyon reaksiyonunun tam olarak gerçekleşmesi ve adeziv içeriğindeki HEMA’nın hidrojel oluşumunu tamamlaması için engel oluştururlar (38). Tek aşamalı SE adezivlerden daha az geçirgen ve daha hidrofobik olan iki aşamalı SE adezivlerde ise böyle bir soruna rastlanmamıştır (23).
Universal (Multi-mode) Adhesive Systems
Universal adhesives have been used in clinics since 2011. These systems are also known as multi-mode or multi-purpose adhesives. Because these adhesive systems can be used as SE adhesives, the ER adhesives or SE adhesives in dentin tissue and ER adhesives on enamel tissue (a technique known as selective acidification of enamel) (31,40,44). These systems, enabling the implementation of the total-etch or selective-etch approaches, have been developed to improve weakness of the previous generation single-step SE adhesives and to obtain a strong bonding in enamel tissue. As a result of the studies, it was revealed that good results were obtained regarding the binding strengths of universal adhesives (31,45).
The majority of universal adhesives are designed based on the all-in-one concept of existing single-stage SE adhesives. Water is needed to ionize hydrophilic acidic monomers in formulations of these new adhesive systems (31). The pH value of current universal adhesives varies between 2.2 and 3.2, although it varies by product (46, 47). There is a concern that universal adhesives in this pH range may be very effective when evaluated for attachment with dentin tissue, but they may not be effective when it comes to attachment to enamel tissue, especially to prepared enamel (36,48). Universal adhesives have, in fact, similar content with conventional single-stage SE adhesives and contain carboxylate or phosphate monomer that binds to calcium in hydroxyapatite. Monomers such as methacryloyloxydecyl dihydrogen phosphate (10-MDP), silane, polyacrylic acid are often added to their structures. 10-MDP monomer is included in universal adhesive systems due to its chemical binding to hydroxyapatite, which exists in both mine and dentin tissue (11). Additionally, these systems include BPDM, PENTA (49) and polyalkenoic acid copolymers which can increase attachment to dental tissues (50,51). Furthermore, the matrix structure of universal adhesive systems consists of a combination of hydrophilic HEMA, hydrophobic UDMA and Bis-GMA monomers. As a result of the combination of these properties, universal adhesives provide a bridge between hydrophilic dental tissue and hydrophobic composite resin under various surface conditions. Silane, which is included in the formulations of universal adhesives, eliminates silanization during the binding phase of composite resins to glass ceramics (17). The multifaceted uses of these systems primarily include the advantages of the traditional ER technique. In addition, clinicians using this bonding system have the opportunity to apply both selective etch and SE techniques. Therefore, universal adhesives have a much wider application area than 7th generation dentin bonding systems. In addition, the manufacturer states that universal adhesives can be used for the application of both direct and indirect restorations, and they are also compatible with self-cure, light-cure and dual-cure resin-based simans, metal, zirconia, porcelain and composites (18). However, the main disadvantage of universal adhesives is that they contain water like other single stage SE adhesives, resulting in hydrolytic destruction. Therefore, it is recommended to apply hydrophobic resin on the polymerized universal adhesive. Since the presence of water is a problem for all single-stage adhesives, ethanol is being studied (31).
Sekizinci Jenerasyon Adeziv Sistemler
İlk olarak 2010 yılında, nano boyutta partikül içeren, sekizinci jenerasyon adeziv sistemler tanıtılmıştır (36). Bu sistemler tek bileşenlidir ve yapılarında ortalama partikül büyüklüğü 12 nm olan nano doldurucular yer almaktadır. Bu nano doldurucular, rezin monomerlerin penetrasyonunu ve adeziv sistemlerin mekanik özelliklerini geliştiren hibrit tabakanın kalınlığını arttırmaktadır (31,40). Nano-bağlayıcı ajanlar, daha iyi mine ve dentin bağlanma dayanımı ve stres emilimi ortaya koyan ayrıca daha uzun raf ömrüne sahip nano doldurucu çözeltileridir (17). Sekizinci jenerasyon adeziv sistemlerin yapısında asidik hidrofilik monomerler yer almaktadır. Bu sistemlerin en büyük avantajları sonradan tükürük veya nem ile kontamine olmuş dahi olsa asitlenmiş mine yüzeyine kolaylıkla uygulanabilir olmalarıdır (41). Üretici firma, çapraz bağ gibi davranan nano partiküllerin, boyutsal değişiklikleri azaltacağını iddia etmektedir (42,43). Nano doldurucuların tipi ve yapıya dahil edilme şekli, adezivin viskozitesini ve reçine monomerlerinin kollajen lif boşluklarına nüfuz etme yeteneğini etkilemektedir. Boyutları 15-20 nm’den daha büyük veya ağırlıkça %1,0’dan daha fazla içeriğine sahip olan bu sistemler adezivlerin viskozitesini artırabilir. Ayrıca nemli yüzey üzerinde doldurucuların kümelenmesine de neden olabilir. Bu kümelenmeler çatlaklara ve bağlanma kuvvetinde azalmaya neden olabilirler (43).
Glass İonomer Based Adhesives
These systems are resin-modified glass ionomer adhesives that connect resin composites to dental tissue as a result of combining resin and glass ionomer technology. Glass ionomer material is the only self-adhesive material that can hold on to the tooth tissue without any surface treatment (15).
Üniversal (Multi-mode) Adeziv Sistemler
Üniversal adezivler 2011’den beri kliniklerde kullanılmaktadır. Bu sistemler aynı zamanda multi-mode veya çok amaçlı adezivler olarak da bilinmektedirler. Çünkü bu adeziv sistemler; SE adezivler, ER adezivler veya dentin dokusunda SE adeziv ve mine dokusu üzerinde ER adeziv (ki genellikle minenin selektif olarak asitlendirilmesi olarak adlandırılan bir teknik) olarak da kullanılabilmektedirler (31,40,44). Hem önceki jenerasyon tek aşamalı SE adezivlerin zayıf özelliklerini iyileştirmek hem de mine dokusunda dayanıklı bir bağlanma elde etmek amacıyla, total-etch veya selektif-etch yaklaşımlarının uygulanmasına imkan sağlayan bu sistemler geliştirilmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda universal adezivlerin bağlanma dayanımları ile ilgili iyi sonuçlar elde edildiği ortaya konmuştur (31,45).
Üniversal adezivlerin çoğunluğu, var olan tek aşamalı SE adezivlerin hepsi bir arada (all-in-one) konseptinden yola çıkılarak tasarlanmıştır. Bu yeni adeziv sistemlerin formülasyonlarında hidrofilik asidik monomerleri iyonize etmek için suya gereksinim vardır (31). Güncel üniversal adezivlerin pH’ları, ürüne göre değişmekle birlikte, 2,2 ile 3,2 arasında farklılık göstermektedir (46,47). Bu pH aralığındaki üniversal adezivlerin, dentin dokusu ile bağlanma açısından değerlendirildiğinde çok etkili olabileceği ancak mine dokusuna özellikle prepare edilmiş mineye bağlanma konusunda ise etkili olamayacakları yönünde bir endişe mevcuttur (36,48). Üniversal adezivler aslında geleneksel tek aşamalı SE adezivlere benzer içeriğe sahiptir ve hidroksiapatit içerisindeki kalsiyuma bağlanan karboksilat veya fosfat monomeri içermektedirler. Yapılarına genellikle metakriololoksidesil dihidrojen fosfat (10-MDP), silan, poliakrilik asit gibi monomerler de eklenmiştir. 10-MDP monomeri hem mine hem de dentin dokusunuda var olan hidroksiapatite kimyasal olarak bağlanması sebebiyle üniversal adeziv sistemlere dahil edilmiştir (11). Ayrıca, bu sistemler diş dokularına bağlanmayı artırabilen BPDM, PENTA (49) ve polialkenoik asit kopolimeri içerirler (50). Ayrıca üniversal adeziv sistemlerinin matriks yapısı; hidrofilik HEMA, hidrofobik UDMA ve Bis-GMA monomerlerinin kombinasyonundan oluşmaktır. Bu özelliklerin kombinasyonu sonucunda üniversal adezivler, çeşitli yüzey koşulları altında, hidrofilik diş dokusu ve hidrofobik kompozit rezin arasında bir köprü oluşturmayı sağlarlar. Üniversal adezivlerin formülasyonlarında yer alan silan, kompozit rezinlerin cam seramiklere bağlanma aşamasında silanizasyon işlemini elimine etmektedir (17). Bu sistemlerin çok yönlü kullanımları; öncelikle geleneksel ER tekniğinin avantajlarını içermektedir. Ayrıca, bu bonding sistemini kullanan klinisyenler, hem selektif etch hem de SE tekniklerini uygulanma olanağı bulurlar. Bu nedenle, üniversal adezivler, 7. Jenerasyon dentin bonding sistemlerinden çok daha geniş uygulama alanına sahiptirler. Ek olarak, üretici firmalar hem direkt hem de indirekt restorasyonların uygulanması için üniversal adezivlerin kullanılabileceğini ayrıca self-cure, light-cure ve dual-cure reçine bazlı simanlara, metale, zirkonya, porselen ve kompozite bağlanmalarında da uyumlu olduklarını belirtmektedirler (18). Ancak üniversal adezivlerin en büyük dezavantajı diğer tek aşamalı SE adezivler gibi su içermesidir ve bunun sonucunda da hidrolitik yıkımın oluşmasıdır. Bu yüzden polimerize olan üniversal adezivin üzerine hidrofobik bir rezin uygulaması önerilmektedir. Suyun varlığı tüm tek aşamalı adezivler için problem olduğundan etanol üzerinde çalışılmaktadır (31).
Places Where Adhesive Systems are used in Dentistry
a) In composite restorations,
b) In compomer (Dyract) restorations,
c) In adhesion of indirect restorations
d) As cavity varnish under Amalgam restorations,
e) In the protection of root surfaces revealed after gingival removal and removal of dentin sensitivity,
f) In repair of crown-bridge restorations obtained from Porcelain, hybrid ceramic, and composite materials in the mouth and in the construction of core together with composites polymerized by light or dual-cure.
Cam İyonomer Esaslı Adezivler
Bu sistemler rezin ve cam iyonomer teknolojisinin birleştirilmesi sonucu, rezin kompozitleri diş dokusuna bağlayan rezin modifiye cam iyonomer adezivlerdir. Cam iyonomer materyali herhangi bir yüzey işlemi yapılmadan diş dokusuna kendi kendine tutunabilen (self-adeziv) yegane materyaldir (15).
Adeziv sistemlerin diş hekimliğinde kullanıldıkları yerler
a) Kompozit restorasyonlarda,
b) Kompomer (Dyract) restorasyonlarda,
c) İndirekt restorasyonların yapıştırılmasında,
d) Amalgam restorasyonların altında kavite verniği olarak,
e) Diş eti çekilmesi sonrası açığa çıkmış kök yüzeylerinin korunmasında ve dentin hassasiyetinin giderilmesinde,
f) Porselen, hibrit seramik, kompozit materyallerinden elde edilmiş kron-köprü restorasyonlarının ağız içi tamirlerinde, ışık ile ya da dual-cure polimerize olan kompozitlerle birlikte kor (core) yapımında kullanılırlar.
Diş Hekimliği Klinik Uygulamalarda Çok Yaygın Kullanılan Adeziv Sistemlerin Taşıması Gereken Özellikler:
a. Biyouyumlu olmalılar ve özellikle dişin pulpa dokusuna zarar vermemeliler,
b. Diş sert dokularına (mine ve dentin) mikromekanik ve kimyasal olarak bağlanabilmeliler,
c. Diş sert dokuları haricinde metal ve porselene de bağlanabilmeliler,
d. Dentin kanallarının tümünü/çoğunu tıkayarak işlem sonrası hassasiyeti önlemeliler,
e. Çiğneme kuvvetlerinin ve polimerizasyon büzülme streslerinin oluşturduğu streslere karşı koyabilmeliler,
f. Isısal genleşme ve ısısal büzülmeye karşı dirençli olmalılar,
g. Nemli yüzeylerde rahat uygulanabilmeliler,
h. Mikrosızıntıya dayanıklı olmalılar ve sekonder çürükleri önlemeliler,
i. Raf ömürleri kısa olmamalı,
j. Klinik uygulamaları zor olmamalı ve uygulama basamakları azaltılmış olmalı,
k. Film kalınlığı minimum (20 µm’dan az) olmalıdır (18).
Properties of Adhesive Systems that are Widely used in Dentistry Clinical Applications
a. They should be biocompatible and should not damage the pulp tissue of the tooth in particular,
b. They should be able to connect micromechanically and chemically to hard tissues of teeth (enamel and dentin),
c. Apart from the hard tissues of the teeth, they should also be connected to metal and porcelain,
d. They should prevent post-treatment sensitivity by blocking all/most of the dentin channels,
e. Be able to resist the stresses caused by mastication forces and polymerization shrinkage stresses,
f. They must be resistant to thermal expansion and thermal shrinkage,
g. Should be able to apply easily on moist surfaces,
h. They must be resistant to microleakage and prevent secondary caries,
i .Shelf life should not be short,
j. Clinical applications should not be difficult and application steps should be reduced,
k. The film thickness should be minimum (less than 20µm) (18).
Sonuç
Kompozit rezinlerin adeziv sistemler sayesinde mine ve dentin dokularına güvenilir bir şekilde bağlanması, operatif diş hekimliğinde amalgam restorasyonlar için hazırlanan kaviteler yerine daha konservatif kavite preparasyonlarına izin vermektedir. Dentin bonding sistemlerinde ve uygulama tekniklerindeki gelişmeler, bu sistemlerin diş hekimliğinin daha birçok alanında kullanılmalarını mümkün kılmaktadır. Ancak, daha iyi ve kullanımı kolay materyaller üretilse bile, klinikte başarılı bir restorasyon yapılabilmesi için öncelikle klinisyenin uygulama sırasında tekniğe dikkat etmesi gerekmektedir. Bununla birlikte bonding işleminin ideal koşullarda yapılması da çok önemli bir konudur.
Mevcut minimal invaziv diş hekimliği kavramı, dental adeziv teknolojisinde önemli bir gelişmeye neden olmuştur. ER yaklaşımının, özellikle minenin dentin dokusuna göre daha baskın olduğu durumlarda diğer bir deyişle ön dişlerde daha iyi bir adezyon oluşturmak adına daha uygun olacağı söylenebilir. Arka bölge dişlerde ise, fosforik asit ile minede selektif etch işlemini takiben hem mine hem de dentin dokusuna 10-MDP bazlı iki aşamalı SE adeziv sistemlerin aktif olarak uygulanması, optimal bir restorasyon dayanıklılığı elde etmek için iyi bir strateji olarak kabul edilebilir.
Yeni adeziv sistemler ile; restorasyon sonrası hassasiyeti azaltma veya ortadan kaldırma, mikrosızıntıyı azaltma ve rezinin diş dokularına güzel bir şekilde yayılabilmesini sağlama konularında oldukça başarılı sonuçlar elde edilmektedir. Bu yüzden adeziv materyallerin in vitro koşullarda elde edilen başarısının, kompozit materyallerinin ağız içinde uzun süreli dayanıklılıklarını değerlendirmek adına klinik takiplerle desteklenmesi gerekmektedir.
